Czy alkoholizm można mieć w genach?

Alkoholizm, określany także jako choroba alkoholowa, to uzależnienie od alkoholu objawiające się niekontrolowaną potrzebą spożycia napojów wysokoprocentowych. W Polsce problem ten dotyka setek tysięcy osób, wpływając destrukcyjnie nie tylko na ich zdrowie, ale także na relacje rodzinne, życie zawodowe czy sferę emocjonalną. Jednym z coraz częściej poruszanych pytań jest to, czy można „odziedziczyć” skłonność do alkoholizmu. Czy istnieją konkretne geny odpowiedzialne za większą podatność na uzależnienie? A może decydują o tym głównie czynniki środowiskowe i psychologiczne?

Czym jest podatność na uzależnienia?

Podatność na uzależnienia to zagadnienie szeroko omawiane w psychologii i psychiatrii. Niektóre osoby wydają się bardziej narażone na wpadanie w różnorodne nałogi – nie tylko alkoholizm, ale też uzależnienie od narkotyków, hazardu czy nawet internetu. W literaturze fachowej funkcjonuje pojęcie osobowości nałogowej, które opisuje specyficzny zestaw cech mogących sprzyjać rozwojowi uzależnień:

• Impulsywność i skłonność do podejmowania ryzykownych zachowań
• Nieustanne poszukiwanie wrażeń – tzw. „sensation seeking”
• Skłonność do zachowań obsesyjnych – np. ciągłe myślenie o konkretnych substancjach czy czynnościach
• Niska samoocena i skłonność do samokrytyki
• Problemy w relacjach z ludźmi – ostrożność bądź trudności w nawiązywaniu bliskich kontaktów

Dodatkowo częstym tłem dla rozwinięcia się nałogu bywają zaburzenia natury psychicznej, takie jak stany lękowe, depresja czy zaburzenia osobowości. Osoba doświadczająca obniżonego nastroju lub ciągłego napięcia emocjonalnego może z czasem zacząć stosować alkohol w ramach „samoleczenia” – co ostatecznie prowadzi do uzależnienia.

Czynniki psychologiczne

Psychologowie podkreślają, że jednym z kluczowych momentów w rozwoju uzależnienia jest czas, gdy człowiek zaczyna utożsamiać picie alkoholu z ulgą w trudnych stanach emocjonalnych. Poczucie lęku, smutku czy niska samoocena w połączeniu z przekonaniem, że alkohol „poprawia humor”, znacznie zwiększają ryzyko nałogu.

• Impulsywność – osoby działające pod wpływem silnych emocji często nie myślą długofalowo o konsekwencjach.
• Stany depresyjne i lękowe – alkohol w krótkiej perspektywie może łagodzić przykre emocje, co zachęca do ponownego sięgania po kieliszek.

W praktyce klinicznej psycholodzy i psychiatrzy bardzo często spotykają się z sytuacjami, w których pogłębiające się zaburzenia nastroju pociągają za sobą rosnące spożycie alkoholu. Tworzy się wówczas błędne koło – im więcej picia, tym silniejsze objawy zaburzeń psychicznych, a im gorsze samopoczucie, tym większe zapotrzebowanie na doraźną „ulgę”.

Czy alkoholizm jest dziedziczny? – Ujęcie naukowe

Z naukowego punktu widzenia alkoholizm jest schorzeniem o złożonym charakterze, w którym łączą się zarówno czynniki biologiczne (w tym genetyczne), jak i środowiskowe (wychowanie, wzorce rodzinne, stres). Dlatego nie da się jednoznacznie powiedzieć, że „odziedziczyliśmy” alkoholizm i jesteśmy z góry skazani na nałóg. Geny mogą jednak wpływać na pewne skłonności, które – przy sprzyjających okolicznościach – zwiększają ryzyko rozwoju choroby alkoholowej.

Przeprowadzono liczne badania pokazujące, że w rodzinach, w których występuje alkoholizm, ryzyko zachorowania u potomstwa jest wyższe niż w populacji ogólnej. Specjaliści wskazują jednak, że nie jest to wyłącznie kwestia jednego czy dwóch „genów alkoholizmu”, lecz kombinacji wielu różnych czynników. Nie można zatem stwierdzić, że każdy, kto odziedziczy takie warianty genów, na pewno zostanie alkoholikiem.

Mechanizmy biologiczne i przykłady genów związanych z uzależnieniami

Wśród genów podejrzewanych o zwiększanie ryzyka uzależnień najczęściej wymienia się:

1. Gen COMT (katecholo-O-metylotransferazy) – odpowiada za regulację poziomu dopaminy w mózgu. Dopamina jest głównym neuroprzekaźnikiem w tzw. układzie nagrody, odpowiedzialnym za odczuwanie przyjemności. Mutacje w obrębie genu COMT mogą wpływać na to, jak mocno i jak długo odczuwamy przyjemność z różnych źródeł – w tym z alkoholu.
2. Geny wpływające na aktywność neuroprzekaźników
   • Serotonina – zaburzenia w jej regulacji łączone są z depresją i niepokojem, które mogą skłaniać do nadużywania substancji psychoaktywnych.
   • GABA – kluczowy neuroprzekaźnik hamujący w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływający na poziom odprężenia i lęku.
3. Geny uczestniczące w metabolizmie etanolu
   • ADH (dehydrogenaza alkoholowa) i ALDH (dehydrogenaza aldehydowa) – odpowiadają za rozkład alkoholu w organizmie. Niektóre warianty genetyczne tych enzymów mogą prowadzić do szybszego lub wolniejszego metabolizowania etanolu, co z kolei rzutuje na to, jak dana osoba reaguje na alkohol.
   • U osób, u których metabolizm alkoholu przebiega bardzo szybko, stosunkowo łatwo o spożywanie większych ilości w krótkim czasie, co może zwiększać ryzyko nadużywania.

Warto zaznaczyć, że nawet jeśli dana osoba ma warianty genów sprzyjające szybszemu metabolizowaniu etanolu lub zwiększonej wrażliwości na bodźce nagradzające, nie oznacza to automatycznie, że stanie się alkoholikiem. Genetyka jest jedynie jednym z elementów układanki.

Wpływ czynników środowiskowych

Jednym z kluczowych aspektów w rozwoju każdego uzależnienia – w tym alkoholizmu – są okoliczności, w jakich dorasta i żyje dana osoba. Czynniki środowiskowe obejmują:

• Wzorce wyniesione z domu rodzinnego – jeżeli rodzice lub opiekunowie nadużywają alkoholu, dziecko uczy się, że picie jest „normalną” częścią życia.
• Grupa rówieśnicza – presja rówieśnicza, łatwość dostępu do alkoholu i chęć dopasowania się do otoczenia.
• Stres i życiowe przeciwności – intensywne lub długotrwałe problemy (finansowe, rodzinne, zawodowe) mogą skłaniać do ucieczki w alkohol.

Właśnie dlatego sam fakt posiadania pewnych genów nie wystarczy do wyjaśnienia, dlaczego jedna osoba się uzależni, a inna nie. Niezwykle istotne jest, co dzieje się w życiu człowieka, jakimi środkami radzi on sobie ze stresem i jakie sposoby rozwiązywania problemów obserwował w otoczeniu.

Kiedy narażenie na uzależnienie jest większe?

Osoby, u których występują mutacje genów (np. COMT) czy specyficzne warianty enzymów biorących udział w metabolizmie alkoholu, mogą być bardziej podatne na działanie substancji psychoaktywnych. Jednak najpoważniejszym czynnikiem ryzyka okazuje się:

• Wczesny wiek inicjacji alkoholowej – badania wskazują, że im wcześniej człowiek sięga po alkohol, tym większe prawdopodobieństwo, że rozwinie się u niego nałóg w późniejszym życiu.
• Niedojrzały układ nerwowy – w okresie dojrzewania mózg wciąż się kształtuje, a intensywne spożywanie alkoholu może trwale wpłynąć na jego funkcjonowanie.

Z tego powodu szczególnie ważna jest profilaktyka skierowana do młodzieży, która w wielu przypadkach nie zdaje sobie sprawy z długofalowych konsekwencji picia.

Leczenie alkoholizmu

Leczenie alkoholizmu zwykle wymaga podejścia kompleksowego, ponieważ choroba alkoholowa nie dotyczy wyłącznie sfery fizycznej, ale również psychicznej i społecznej. Podstawą terapii często jest psychoterapia, prowadzona indywidualnie lub w grupach. Jej głównym celem jest uświadomienie pacjentowi mechanizmów, które doprowadziły go do nałogu, a następnie wypracowanie sposobów na trwałą zmianę zachowań. W trakcie psychoterapii pracuje się nad rozpoznaniem wewnętrznych i zewnętrznych wyzwalaczy picia, takich jak stres, konflikt rodzinny czy chęć „zagłuszenia” negatywnych emocji. Pacjent uczy się nowych strategii radzenia sobie z codziennymi trudnościami i różnymi czynnikami emocjonalnymi, które wcześniej prowadziły go do kieliszka. W zależności od nasilenia problemu oraz współistniejących zaburzeń (np. depresji czy lęku) w niektórych przypadkach wdraża się również farmakoterapię, czyli leczenie farmakologiczne. Ważną częścią terapii jest także wsparcie ze strony psychologa i terapeuty uzależnień w odbudowywaniu relacji społecznych – szczególnie z bliskimi. Prowadzi się w tym celu zajęcia warsztatowe i spotkania z rodziną, by pomóc pacjentowi nauczyć się funkcjonować bez alkoholu w różnych sytuacjach życiowych. Dodatkowym elementem są grupy wsparcia (takie jak AA – Anonimowi Alkoholicy), gdzie uczestnicy mogą dzielić się doświadczeniami, motywować do utrzymania abstynencji i korzystać z doświadczeń osób, które przeszły podobną drogę zdrowienia.

Zaufaj specjalistom – dlaczego warto sięgnąć po fachowe wsparcie?

Alkoholizm jest chorobą, która prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych (uszkodzenia narządów, m.in. wątroby czy mózgu), a także społecznych i rodzinnych (rozpad więzi, konflikty, utrata pracy). Im wcześniej rozpocznie się leczenie, tym większa szansa na uniknięcie najbardziej dotkliwych skutków nałogu. Profesjonalną pomoc oferują ośrodki terapii uzależnień, takie jak nasz  prywatny ośrodek leczenia uzależnień OAZA. Placówki tego typu zapewniają holistyczne podejście do pacjenta: od diagnostyki i detoksykacji organizmu, przez psychoterapię indywidualną i grupową, aż po opiekę medyczną i wsparcie w powrocie do codziennego funkcjonowania. Dodatkowym atutem ośrodków prywatnych jest najczęściej możliwość skorzystania z pobytu stacjonarnego w komfortowych warunkach oraz zachowanie pełnej dyskrecji. Podczas trwania terapii osoba uzależniona uczy się nie tylko utrzymywania abstynencji, lecz także odbudowywania poczucia własnej wartości, radzenia sobie z napięciem i emocjami oraz kształtowania dojrzałych relacji z innymi ludźmi. Prawidłowo prowadzona terapia pozwala przejąć odpowiedzialność za własne życie, spojrzeć na siebie z innej perspektywy i realnie zaplanować przyszłość bez alkoholu.