Nawroty w uzależnieniach – jak je rozpoznać i jak sobie z nimi radzić?

Życie w trzeźwości po wyjściu z nałogu to proces pełen wyzwań, a nawrót uzależnienia to jedno z nich. Może pojawić się niespodziewanie – czasem po kilku miesiącach, czasem po latach abstynencji. Choć bywa trudnym doświadczeniem, nie oznacza porażki. To sygnał, że konieczne jest wzmocnienie strategii radzenia sobie i ponowna praca nad sobą.

Czym jest nawrót uzależnienia?

Nawrót uzależnienia to powrót do starych, destrukcyjnych wzorców zachowań, które prowadzą do ponownego sięgnięcia po substancję lub powrotu do nałogowego działania, takiego jak hazard czy kompulsywne zakupy. Warto jednak podkreślić, że nawrót nie jest jednorazowym aktem sięgnięcia po używkę – to proces, który rozwija się stopniowo, często na długo przed faktycznym powrotem do uzależnienia.

Eksperci wyróżniają trzy główne fazy nawrotu:

1. Faza emocjonalna – pojawiają się trudne emocje, takie jak stres, niepokój, drażliwość czy zmęczenie. Osoba uzależniona zaczyna zaniedbywać zdrowe nawyki, traci motywację do dbania o siebie i swoją abstynencję, choć nie myśli jeszcze o powrocie do nałogu.
2. Faza mentalna – zaczyna się wewnętrzna walka między chęcią utrzymania trzeźwości a pokusą powrotu do dawnych nawyków. Pojawia się idealizowanie przeszłości („kiedyś było lepiej”), fantazjowanie o używce czy aktywności uzależniającej, a także minimalizowanie negatywnych skutków nałogu.
3. Faza behawioralna – to moment, w którym osoba uzależniona podejmuje konkretne działania prowadzące do nawrotu, takie jak kontaktowanie się z dawnymi znajomymi z okresu uzależnienia, powrót do miejsc związanych z nałogiem czy sięgnięcie po używkę

Czynniki ryzyka nawrotu uzależnienia

Nawrót uzależnienia nie jest przypadkowym zdarzeniem – najczęściej wynika z określonych okoliczności i czynników, które zwiększają prawdopodobieństwo ponownego wpadnięcia w nałóg. Wiele z nich można zidentyfikować i kontrolować, co pomaga w utrzymaniu trzeźwości.

Stres i trudne emocje

Silne napięcie emocjonalne, konflikty, problemy w pracy czy w życiu osobistym to jedne z najczęstszych powodów nawrotu. Osoba uzależniona może szukać ulgi w dawnych nawykach, traktując substancję lub zachowanie uzależniające jako sposób na radzenie sobie z emocjami.

Presja społeczna i kontakt z dawnym środowiskiem

Spotkania z osobami, które nadal są uzależnione lub zachęcają do powrotu do nałogu, mogą być dużym zagrożeniem. Również przebywanie w miejscach kojarzonych z dawnym trybem życia może wywoływać silne pokusy i prowadzić do nawrotu.

Brak wsparcia i samotność

Osoby, które nie korzystają z grup wsparcia, terapii lub nie mają bliskich, którzy pomagają im w trzeźwości, są bardziej narażone na nawrót. Samotność często potęguje negatywne emocje i prowadzi do ucieczki w nałóg.

Zaniedbanie zdrowych nawyków i rutyny terapeutycznej

Brak regularnych spotkań terapeutycznych, rezygnacja z aktywności fizycznej, nieregularny sen i złe nawyki żywieniowe osłabiają organizm i psychikę. Gdy zabraknie stabilnej rutyny, łatwiej jest wrócić do dawnych destrukcyjnych wzorców zachowań.

Zbyt duża pewność siebie

Niektórzy po dłuższym czasie abstynencji zaczynają wierzyć, że mają pełną kontrolę nad swoim uzależnieniem i „tylko jeden raz” nie zaszkodzi. To błędne przekonanie często prowadzi do powrotu do nałogu, ponieważ uzależnienie działa na poziomie mechanizmów psychicznych i biologicznych, a nawet niewielka dawka może ponownie uruchomić proces uzależnienia.

Jak zapobiegać nawrotom uzależnienia?

Zapobieganie nawrotom uzależnienia wymaga konsekwencji, samoświadomości i stałej pracy nad sobą. Nie wystarczy unikać substancji czy destrukcyjnych zachowań – kluczowe jest budowanie stylu życia, który wspiera zdrowie psychiczne i emocjonalne. Oto najważniejsze strategie pomagające utrzymać trzeźwość.

• Rozwijanie samoświadomości – Nawroty zazwyczaj nie pojawiają się nagle. Często poprzedzają je subtelne zmiany nastroju, myśli czy zachowań. Warto regularnie obserwować siebie, prowadzić dziennik emocji i analizować swoje reakcje. Im szybciej zauważysz pierwsze oznaki kryzysu, tym łatwiej będzie im zapobiec.
• Plan działania na wypadek kryzysu – Każda osoba w procesie zdrowienia powinna mieć przygotowaną strategię na moment, gdy pojawi się silna pokusa. Może to być telefon do terapeuty, spotkanie z grupą wsparcia, konkretne techniki radzenia sobie ze stresem (np. techniki oddechowe) lub po prostu wyjście na spacer, by odwrócić uwagę od trudnych myśli.
• Regularna terapia i grupy wsparcia – Nawet jeśli wydaje się, że problem uzależnienia jest już pod kontrolą, warto utrzymywać kontakt z terapeutą lub grupą wsparcia. Spotkania pomagają w utrzymaniu motywacji i pozwalają na bieżąco omawiać trudności. Osoby, które regularnie korzystają z pomocy specjalistów, rzadziej doświadczają nawrotów.
• Zdrowy styl życia – Dobre samopoczucie fizyczne przekłada się na stabilność psychiczną. Aktywność fizyczna pomaga redukować stres i poprawia nastrój, zdrowa dieta wspiera funkcjonowanie układu nerwowego, a odpowiednia ilość snu wpływa na regenerację organizmu. Regularne dbanie o ciało zmniejsza podatność na negatywne emocje, które mogą prowadzić do nawrotu.
• Unikanie czynników wyzwalających – Ważne jest, aby świadomie eliminować sytuacje i osoby, które mogą sprzyjać powrotowi do nałogu. Unikanie dawnych miejsc związanych z uzależnieniem, ograniczenie kontaktu z ludźmi, którzy wciąż tkwią w nałogu, a także zmiana rutyny mogą znacznie zmniejszyć ryzyko nawrotu.
• Codzienna rutyna i planowanie dnia – Chaos i brak organizacji mogą prowadzić do wewnętrznego napięcia, które zwiększa podatność na nawrót. Warto ustalić stały harmonogram dnia, wypełniony wartościowymi zajęciami – pracą, hobby, aktywnością fizyczną. Dzięki temu unika się momentów pustki, w których łatwo wrócić do dawnych schematów.
• Radzenie sobie ze stresem i emocjami – Stres jest jednym z najczęstszych wyzwalaczy nawrotu. Warto więc pracować nad sposobami jego redukcji. Pomocne mogą być techniki relaksacyjne, medytacja, mindfulness czy terapia poznawczo-behawioralna. Kluczowe jest także uczenie się konstruktywnego radzenia sobie z trudnymi emocjami bez uciekania w nałogowe zachowania.

Dbanie o siebie na wielu poziomach – psychicznym, emocjonalnym i fizycznym – znacznie zwiększa szanse na utrzymanie trzeźwości. Nawet jeśli pojawi się kryzys, szybka reakcja i zastosowanie skutecznych strategii mogą zapobiec pełnemu nawrotowi.

Co robić, gdy dojdzie do nawrotu uzależnienia?

Nawrót nie oznacza porażki, ale sygnał, że coś w dotychczasowym podejściu wymaga korekty. Zamiast wpadać w poczucie winy, warto skupić się na szybkiej reakcji. Kluczowe jest jak najszybsze podjęcie działań – powrót do terapii, rozmowa z terapeutą lub grupą wsparcia i analiza tego, co doprowadziło do nawrotu. Może to być stres, brak wsparcia, kontakt z dawnym środowiskiem lub rezygnacja z rutyny terapeutycznej.

Warto też ograniczyć dostęp do substancji lub bodźców wyzwalających nałogowe zachowania, unikać miejsc i ludzi związanych z uzależnieniem oraz odbudować zdrowe nawyki. Powrót do aktywności fizycznej, dbanie o regularność dnia i rozwijanie technik radzenia sobie ze stresem pomoże ustabilizować sytuację. Nawet jeśli doszło do potknięcia, kluczowe jest, by nie rezygnować z walki i jak najszybciej wrócić na właściwą drogę.

Wsparcie bliskich i ponowne leczenie –  walka z nawrotem uzależnienia

Powrót do nałogu to moment, w którym wsparcie rodziny odgrywa ogromną rolę. Bliscy powinni zachować cierpliwość i unikać osądzania, zamiast tego motywując do ponownego zaangażowania się w proces zdrowienia. Otwarta komunikacja, jasne granice i gotowość do pomocy mogą zapobiec dalszemu pogłębianiu się kryzysu. Jeśli samodzielne próby powrotu do trzeźwości okazują się nieskuteczne, warto rozważyć ponowny pobyt w ośrodku leczenia uzależnień. Profesjonalna terapia, odcięcie od czynników wyzwalających i intensywna praca nad sobą zwiększają szanse na trwałe utrzymanie abstynencji. Kluczowe jest, by nie traktować nawrotu jako końca drogi, lecz jako okazję do wzmocnienia mechanizmów radzenia sobie i znalezienia skuteczniejszych sposobów na życie w trzeźwości.