Uzależnienie od alkoholu jako choroba

Uzależnienie od alkoholu jest definiowane w różny sposób. Niektórzy uważają je za zły nawyk, przejaw słabej woli, patologię społeczną, grzech. Część osób sądzi, że osoby uzależnione same fundują sobie swój los, że takiego dokonali wyboru. Myślą tak często same osoby uzależnione.

Czym jest alkoholizm?

Wyżej wymienione poglądy są błędne lub tylko częściowo prawdziwe. Aby całościowo przyjrzeć się temu, czym jest alkoholizm, należy potraktować go w kategoriach choroby. Uzależnienie jest chorobą, gdyż można wyodrębnić określony, wspólny dla osób uzależnionych jej przebieg, skutki i objawy.

ZZA – Zespół Zależności Alkoholowej wg ICD10, czyli Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, należy do zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania.

Kiedy zaczyna się alkoholizm?

Choroba zaczyna się bez świadomości osoby uzależniającej się. Może ona rozwijać się u różnych osób w różny sposób, powoli lub gwałtownie. Zawsze jednak powoduje destrukcyjne skutki we wszystkich sferach życia (psychiczne, fizyczne, społeczne, duchowe).

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą o charakterystycznych objawach, aby postawić diagnozę u pacjenta należy stwierdzić w okresie ostatniego roku obecność co najmniej trzech objawów z poniżej wymienionych:

• silna potrzeba lub przymus picia alkoholu,


• trudności w kontrolowaniu rozpoczęcia lub zakończenia picia lub ilości wypijanego alkoholu,


• wystąpienie zespołu abstynencyjnego po odstawieniu lub zmniejszeniu dawki alkoholu, przejawiające się charakterystycznymi objawami alkoholowego zespołu abstynencyjnego lub przyjmowaniem tej samej (lub bardzo podobnej substancji) w celu zmniejszenia nasilenia lub uniknięcia objawów zespołu abstynencyjnego,


• objawy tolerancji, takie jak zwiększanie dawki alkoholu w celu uzyskania efektów, które początkowo były wywołane przez przyjmowanie niższych ilości (skrajny przykład stanowią osoby uzależnione od alkoholu, które są w stanie wypić ilość alkoholu, która u osób nieprzyzwyczajonych mogłaby spowodować utratę przytomności lub śmierć),


• narastające zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań, co jest jednym ze skutków częstego picia alkoholu – zwiększona ilość czasu poświęcona zdobywaniu alkoholu, jego piciu lub odzyskiwaniu równowagi po wypiciu alkoholu,


• kontynuowanie picia, a nawet doprowadzenie do długotrwałego picia alkoholu, pomimo oczywistych dowodów na występowanie szkodliwych skutków alkoholizmu dla organizmu, takich jak uszkodzenie wątroby na skutek intensywnego picia czy też obniżenie nastroju następujące po okresach picia dużych ilości alkoholu. Należy dołożyć starań w celu ustalenia, czy osoba pijąca jest lub będzie świadoma skutków fizycznych, psychicznych i społecznych swojego alkoholizmu.

Charakterystyka alkoholizmu jako choroby

Uzależnienie od alkoholu ma cztery charakteryzujące cechy

• Jest chorobą podstawową – nie stanowi jedynie objawu innych zaburzeń. To zażywanie środków uzależniających jest przyczyną poważnych problemów emocjonalnych, fizycznych itp. Dlatego oczekiwanie, że odkrycie i rozwiązanie innych problemów osobistych samo zlikwiduje chęć zażywania picia alkoholu jest błędne. Dla efektywnego rozwiązania tych problemów należy najpierw przestać pić i podjąć terapię w ośrodku terapii uzależnień, co pozwoli zająć się samym problemem uzależnienia, a nie jego skutkami (np. leczenie wątroby, szukanie pracy itp.).


• Jest chorobą postępującą – w miarę kontynuowania picia stan zdrowia i funkcjonowanie we wszystkich sferach życia systematycznie się pogarsza Nie można zatrzymać rozwoju choroby, która postępuje i się nasila.


• Jest chorobą chroniczną – tzn. nie można jej całkowicie wyleczyć. Można jedynie zatrzymać jej rozwój i złagodzić najdotkliwsze objawy. Podstawą do zatrzymania rozwoju choroby jest pełna abstynencja. Dla osoby uzależnionej nie ma powrotu do „bezpiecznego, kontrolowanego” picia. Jest to wynikiem utraty kontroli nad piciem, której nie można już odzyskać. Charakterystyczną cechą choroby chronicznej są pojawiające się jej nawroty. Podejmując leczenie można nauczyć się je rozpoznawać i zapobiegać im.


• Jest chorobą śmiertelną – ponieważ jest chorobą postępującą i nieuleczalną, to jeśli w porę nie zostanie zatrzymana, doprowadzi do charakteropatii alkoholowej a w końcu do śmierci. Może to nastąpić z powodu wyniszczenia organizmu, zatrucia albo na skutek różnych wypadków spowodowanych nietrzeźwością.

Leczenie alkoholizmu jako choroby

Rozumienie uzależnienia w kategoriach choroby o w/w cechach niesie z sobą również pewne istotne konsekwencje dotyczące leczenia. Po pierwsze, w pierwszej kolejności trzeba nauczyć się działań pozwalających zachować pełną abstynencję. Po drugie, choroby nie można wyleczyć a jedynie zaleczyć. Wymaga to więc od osoby uzależnionej ciągłej pracy nad sobą w celu trzeźwienia.

Charakterystyka poznawczo-behawioralna osoby czynnie uzależnionej

Brak świadomości

Osoby uzależnione nie uświadamiają sobie, nie dostrzegają lub nie biorą pod uwagę wpływu własnego zachowania na innych oraz wpływu innych na nich samych. Jedni nie potrafią zastanowić się nad konsekwencjami własnego postępowania, inni potrafią, ale celowo tego nie robią, tłumiąc wątpliwości i myśląc o czymś innym lub wykazując zachowanie kompulsywne.

Błędna ocena

Osoby uzależnione wykazują brak rozeznania z zakresu rozwiązywania problemów, podejmowania decyzji i oceny konsekwencji własnego zachowania. Trudności te korelują z brakiem panowania nad impulsami i niezdolności do odraczania gratyfikacji, a wiec cechami, które upośledzają zdolność oceny sytuacji (myślenie przyczynowo - skutkowe) lub przeszkadzają w korzystaniu z niej.

Brak wglądu

Osoby uzależnione nie dostrzegają i nie rozumieją związku między tym, co się z nimi dzieje, uwarunkowaniem własnych doświadczeń, np. nie dostrzegają związku między myślami i zachowaniami wynikającymi ze spożycia alkoholu a emocjami i innymi uwarunkowaniami, które te myśli i zachowania uruchamiają.

Słabo rozwinięta zdolność oceny rzeczywistości przez osoby uzależnione

Nietrafnie postrzegają siebie, innych i to, co się wokół nich dzieje. Nie chcą stanąć twarzą w twarz z codziennymi problemami, unikają konfrontacji, uciekają od niej dosłownie lub na poziomie myśli. Trudno im oddzielić emocje od faktów, a pragnienia od potrzeb. Największą trudność sprawia im realistyczna ocena siebie, trudno im bowiem odróżnić rzeczywiste możliwości od aspiracji.

Habilitacja

Uzależnieni często cierpią na deficyt umiejętności poznawczych, edukacyjnych i zawodowych potrzebnych do zarabiania na życie i funkcjonowanie w społeczeństwie. Brakuje im również podstawowych nawyków i postaw niezbędnych przy staraniu się o pracę lub świadczących o gotowości do podjęcia pracy. Ci zaś, którzy je mają, wykazują poważne upośledzenie społecznej gotowości do realizacji celów materialnych, wynikające z picia.

Charakterystyka percepcyjna osoby uzależnionej

Niska samoocena osób uzależnionych

Nie darzą one siebie szacunkiem i negatywnie oceniają swoje postępowanie moralno-etyczne oraz relacje rodzinne. Ta niska samoocena wiąże się nierozerwalne z antyspołecznym lub amoralnym zachowaniem, a często również z piciem i chroniczną niezdolnością do wypracowania produktywnego życia. Wielu już wcześniej, zanim zaczęło nadużywać alkoholu, zmagało się z niską samooceną. Mogły być wywołane przez doświadczenia z dzieciństwa i wieku dorastania, zaniedbanie, kłopoty szkolne, lęki społeczne, poczucie winy związane z niemożnością spełnienia oczekiwań wobec siebie i innych. Nie bez przyczyny alkoholizm jest uznawany za problem społeczny.

Negatywna tożsamość

Sposób postrzegania samych siebie wyrasta z historii picia i częstokroć z trudnego dzieciństwa. Typowy wizerunek alkoholika, to społeczny dewiant (łobuz, wyrzutek, menel, zasikany pijak….) i ofiara życiowa, skrzywdzona osobiście i społecznie na skutek braku szans.

Charakterystyka emocjonalna – alkoholik i jego zachowanie

Brak tolerancji dyskomfortu

Osoby uzależnione mają niski próg tolerancji na dyskomfort, mniejszą zdolność odraczania działań redukujących dyskomfort. Sposób redukcji jest często szkodliwy dla nich samych, innych i nieadekwatny społecznie. Mają problemy z powstrzymywaniem się od negatywnych reakcji, kiedy czują, że im ktoś czegoś odmawia, są zniecierpliwieni lub pobudzeni, albo czują się przez kogoś prowokowani, ponieważ słabo tolerują takie uczucia. Kłopoty z tolerancją pojawiają się także w reakcji na objawy fizyczne zespołu abstynencyjnego, typowe objawy chorobowe, zaburzenia nastroju, brak stymulacji, nudę.

Poczucie winy i jego odmiany

Ze wszystkich emocji, jakie przeżywają osoby uzależnione, największe spustoszenie sieje poczucie winy. Jest ono ukierunkowane wobec nich samych, osób znaczących, społeczeństwa i społeczności terapeutycznej.

Wrogość i złość

Dla wielu osób uzależnionych wrogość i złość były dominującymi emocjami wyrażanymi w rodzinie czy grupie. Były to jedynie formy ekspresji emocjonalnej. Złość, wrogość chronią przed innymi, bardziej niepokojącymi i nieprzyjemnymi emocjami, takimi jak lęk, poczucie krzywdy, rozczarowanie, smutek, czy miłość i przed koniecznością konfrontowania się z nimi.

Dysforia i zanik odczuwania emocji

Dysforia – zaburzenie emocji – charakteryzuje się utratą dobrego samopoczucia fizycznego i emocjonalnego. Przejawia się w formie skarg somatycznych oraz mało wyraźnych ale uporczywych wahań nastroju i niezbyt silnej depresji. Osoby uzależnione doświadczają często utraty zdolności do odczuwania przyjemności – anhedonia. Nie potrafią cieszyć się z rzeczy, które kiedyś sprawiały im radość. Niektórzy mówią, że niczego już nie czują.

Radzenie sobie z emocjami

Uzależnieni często maja problemy z radzeniem sobie z emocjami bez względu na to, co je wywołuje. Dotyczy to także reakcji na czyjeś uwagi, zarówno negatywne, np. krytyka i pozytywne, np. czułość. Przejawiają też nieprawidłowe reakcje w odpowiedzi na stany stosunkowo neutralne takie jak nuda, niedobór stymulacji, stan ogólnego pobudzenia czy frustracja.

Abstynencja a emocje

Po odstawieniu środków odurzających emocje i wrażenia, a także rozmaite dolegliwości fizyczne odczuwa się zupełnie inaczej niż dotychczas. Utrzymując całkowitą abstynencję, osoby uzależnione mogą znów przeżywać całą gamę emocji – nie tylko radość i miłość, ale także złość, poczucie krzywdy, rozczarowanie, smutek i poczucie winy. Te nowe doświadczenia wzbudzają często niepokój i mogą paradoksalnie doprowadzić do rezygnacji z leczenia i powrotu do nałogu.

Charakterystyka społeczna osób uzależnionych

Osoby uzależnione przejawiają wiele zachowań i postaw zakłócających relacje z innymi, np. postawa roszczeniowa, brak odpowiedzialności i nieufność.

Postawa roszczeniowa

Związana jest z nierealistycznymi oczekiwaniami związanymi z własnymi potrzebami i pragnieniami. Postawa taka związana jest także z nieodróżnianiem autentycznych potrzeb od chwilowych zachcianek, radzeniem sobie z niecierpliwością i frustracją oraz odraczaniem gratyfikacji i zapracowaniem sobie na nagrodę. Osoba taka nie potrafi zadbać o siebie i oczekuje, że inni coś mu dadzą.

Brak poczucia odpowiedzialności

U alkoholików często pojawiają się problemy z odpowiedzialnością, konsekwencją i wywiązywaniem się z podjętych zobowiązań.

Erozja odpowiedzialności daje o sobie znać w sferze zobowiązań nie mających związku ze środkami zmieniającymi nastrój. U części osób picie alkoholu utrwala tylko istniejące od dawna wzorce nieodpowiedzialności. Często pojawia się brak gotowości do wywiązywania się z zobowiązań.

Niekończenie rozpoczętych spraw

Osoby takie pracują zrywami, pod wpływem chwilowego impulsu. Niektórzy nie nauczyli się nigdy systematycznie funkcjonować, ani na krótko, ani na długo. Problemy z odpowiedzialnością, konsekwencją i wywiązywaniem się ze zobowiązań są zarazem przyczyną i skutkiem picia.

Aby prawidłowo wypełniać obowiązki, trzeba posiadać umiejętności:

• realistycznego oszacowania, ile to zajmuje czasu,


• ile trzeba włożyć w to wysiłku,


• przeprowadzenia realnej oceny sytuacji,


• odraczania gratyfikacji, cierpliwość,


• radzenia sobie z niepożądanymi emocjami – samokontrola emocji.

Brak zaufania u osób uzależnionych

Problem zaufania ma charakter złożony. Często źródło braku zaufania było związane z brakiem poczucia bezpieczeństwa, przemocą w rodzinie, brakiem odpowiednich wzorców w dzieciństwie czy negatywnym wpływem rówieśników. Większość zachowań związanych z zażywaniem, piciem, graniem – takie jak oszustwa, manipulacje, kradzieże, kłamstwa – hamują rozwój zaufania w jakiejkolwiek postaci. Osoby uzależnione często nie wierzą w bliskie związki, autorytety, systemy. Nie ufają też sobie. Brak im zaufania do własnych uczuć, myśli, decyzji, zachowań.

Skutki psychiczne alkoholizmu

Nieleczony alkoholizm powoduje szereg powikłań psychiatrycznych oraz somatycznych. Poznaj psychiczne skutki choroby alkoholowej

Alkoholowy Zespół Abstynencyjny

Zespół objawów występujący po ciągu alkoholowym lub znacznym zmniejszeniu dawek wypijanego alkoholu. Typowe objawy to drżenie rąk lub całego ciała, wzmożona potliwość, nudności, wymioty, biegunka. Pacjent jest niespokojny, odczuwa lęk, nie może spać. Objawy te trwają z reguły do siedmiu dni. AZA może ulec powikłaniu i wtedy potrzebna jest natychmiastowa hospitalizacja, bowiem jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia.

Majaczenie alkoholowe

Jest to ostra psychoza. Rozpoczyna się w 2 - 4 dobie po ograniczeniu picia alkoholu. Pacjent jest niespokojny, niekiedy bardzo pobudzony, towarzyszy mu lęk, kontakt z nim jest zaburzony. występuje dezorientacja w czasie, miejscu i okolicznościach, omamy wzrokowe i słuchowe. Chory widzi małe i duże, ruchliwe zwierzęta, różne dziwne stwory, twarze i postacie. Obrazy te są zwykle kolorowe, bardzo realne. Często widzi i czuje chodzące po nim owady. Pisanym objawom często towarzyszy ciężki stan somatyczny, z wysoką gorączką i zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej oraz regulacji wegetatywnej.

Padaczka alkoholowa

Nazywana jest również „powikłaniem zespołu abstynenckiego”. Napady drgawek mogą wystąpić w dwóch przypadkach – z chwilą spadku stężenia alkoholu we krwi lub w jakiś czas po zaprzestaniu picia. Dzieje się tak, ponieważ długotrwałe spożywanie dużych ilości alkoholu powoduje zwiększenie progu dawkowego w organizmie. Przerwanie dostawy alkoholu do organizmu sprawia, że próg zostaje gwałtownie obniżony, co skutkuje napadami podobnymi do padaczkowych. Występuje utrata przytomności, uogólnione drgawki, mimowolne oddanie moczu, przygryzienie języka, po ataku z reguły obserwujemy zaburzenia świadomości takie jak senność lub stany pomroczne z zaburzeniami orientacji.

Zespoły urojeniowe – Zespół Otella, paranoja alkoholowa

Mogą wystąpić urojenia prześladowcze, niekiedy paranoidalne. W typowym obrazie chory śledzi partnera, szuka dowodów zdrady w rzeczach osobistych partnera, bieliźnie, torebce, telefonie. Każde zachowanie partnera może być dowodem na zdradę. Zachowania te eskalują, chory domaga przyznania się, niekiedy dochodzi do zachowań agresywnych wobec partnerki czy domniemanego kochanka, a nawet do zabójstwa.

Halucynoza alkoholowa – ostra omamica

Charakteryzuje się występowaniem halucynacji głównie słuchowych, imperatywnych, komentujących. Chory słyszy głosy, które mu grożą, rozkazy, przekleństwa pod swoim adresem. Omamom towarzyszy drażliwość, lęk, zaburzenia snu, obniżenie nastroju, dysforie. Zdarzają się zachowania agresywne i autoagresywne.

Zespół amnestyczny

Psychoza Korsakowa, główne objawy to zaniki pamięci tzw. świeżej, pokrytych konfabulacjami. Chory wypowiada treści przekonany, że są prawdziwe, są one z reguły dość prawdopodobne i osoby postronne mogą je uznać za prawdziwe. Jednak nie mają one nic wspólnego z rzeczywistością. Występuje często dezorientacja w czasie i miejscu, zafałszowane poznawanie osób. W około 20% przypadków psychoza Korsakowa przechodzi w głębokie otępienie.

Charakteropatia alkoholowa

Jest to zespół nabytych wskutek przewlekłego zatrucia alkoholem zaburzeń osobowościowych i tzw. Psychodegradacji. U osoby uzależnionej dochodzi do zmian metabolicznych i uszkodzenia Centralnego Systemu Nerwowego. Osoba taka ma spadek motywacji do działania, upośledzoną sprawność fizyczną, intelektualną, uczuciową. Następuje zubożenie życia społecznego.

Istnieje kilka rodzajów tej charakteropatii, niektórzy twierdzą, że są to kolejne stadia degradacji osobowości charakteropatycznej. Począwszy od neurastenicznego, anankastycznego obrazu, po antysocjalny, socjopatyczny, który przechodzi w końcu w typowy zespół psychoorganiczny. Występujące zaburzenia lękowe, hipochondryczne, upośledzenie umiejętności planowania, przewidywania skutków swoich działań przeradzają się w egocentryzm, omnipotencję z zubożeniem uczuciowym, zwłaszcza uczuć wyższych. Pojawia się w konsekwencji prymitywizm, zostają zaburzone funkcje poznawcze i dochodzi do zachowań agresywnych.

Zespół depresyjny

Wyróżniamy dwa rozpoznania depresji alkoholowej, pierwotny alkoholizm z wtórną depresją i pierwotną depresję z wtórnym alkoholizmem. Objawy depresyjne mogą pojawić się w każdym stadium alkoholizmu. Zazwyczaj mijają do 4 miesięcy po zaprzestaniu spożycia alkoholu. Gdy towarzyszą organicznemu uszkodzeniu mózgu, z reguły przyjmują postać zespołu apatyczno – abulicznego i mają przewlekły charakter. Podstawowym objawem jest przygnębienie, smutek, niska samoocena, brak wiary w siebie, pesymizm, poczucie winy, próby samobójcze, brak umiejętności przeżywania przyjemności, zaburzenia snu, apatia, czasami lęk itd. Objawy te wymagają konsultacji psychiatrycznej i często włączenia leczenia przeciwdepresyjnego Depresja wpływa na alkoholizm a jednym ze skutków picia alkoholu jest depresję. Osoba z objawami depresyjnymi trudniej poddaje się leczeniu odwykowemu w ośrodku leczenia uzależnień oraz ma większe problemy w zachowaniu abstynencji. Skrajnym powikłaniem depresji jest próba samobójcza.

Leczenie osoby uzależnionej od alkoholu dzieli się na trzy etapy: detoksykacja alkoholowa (odtrucie), terapia podstawowa i terapia pogłębiona. Jest to ogół zabiegów medycznych i psychologicznych, które umożliwiają osobie uzależnionej od alkoholu zauważenie problemu, mechanizmów uzależnienia i radzenie sobie z nimi w sposób konstruktywny.