Zakupoholizm jest nałogiem impulsywnego, nadmiernego, nieprzemyślanego nabywania nowych, często zbędnych rzeczy. Towarzyszy temu pobudzenie emocjonalne, poczucie wewnętrznego przymusu, ekscytacja. Zakup początkowo wywołuje obniżenie napięcia i poprawia nastrój. Jednak osoby uzależnione od zakupów, po pewnym czasie ogarnia wstyd i poczucie winy. Zakupoholizm jest to destrukcyjny sposób radzenia sobie z problemami. Robienie zakupów staje się nałogowe, gdy towarzyszy temu przykre uczucie napięcia i przymusu tzw. głodu. Z czasem staje się on coraz bardziej intensywny i częstszy. Musimy kupować coraz więcej, ponieważ zwiększa się tolerancja. Pojawiają się duże trudności z kontrolowaniem zachowań związanych z zakupami.
Kiedy zakupoholik przerywa kompulsywne zakupy, pojawiają się objawy abstynencyjne typu: ból głowy, bezsenność, rozdrażnienie, zachowania agresywne, depresyjność. Osoby takie nie zrażając się krytyką rodziny, problemami finansowymi, wciąż powtarzają swoją nałogową czynność. Powoli też tracą inne zainteresowania. Tym, co stymuluje ich do życia są zakupy. Przeważnie minimalizują wpływ swoich zachowań na codzienne funkcjonowanie. Żyją w świecie iluzorycznej kontroli. Poczucie wstydu i winy, oraz myśli, że coś jest nie tak, często racjonalizują, szukając pseudo racjonalnych powodów zakupów.
PRZYCZYNY ZAKUPOHOLIZMU:
Mogą to być wyuczone nieprawidłowe wzorce myślenia, przeżywania i zachowania. Silne wzmocnienia pozytywne (uczucie rozluźnienia, ulgi, przyjemności, euforii) powodują regularne dążenie do powtarzania tych czynności, wręcz obsesyjnie.
Psychoterapeuci analityczni dostrzegają związek między dziecięcymi, zaburzonymi relacjami z rodzicami, a skłonnością do zachowań kompulsywnych w dorosłym życiu. Twierdzą, iż nałogowe zakupy mogą być próbą zapełnienia pustki wywołanej brakiem bezpiecznej więzi w okresie wczesnodziecięcym. Zachowania nałogowe to sposób na radzenie sobie z brakami w takich sferach jak: regulowanie emocji, zdolność do czerpania zadowolenia w relacji z drugą osobą, umiejętność dbania o siebie, oraz szacunek dla siebie.
Z czynników biologicznych ważną rolę w uzależnieniu od zakupów odgrywa dopaminowy układ nagrody w układzie nerwowym człowieka. Kompulsywne zakupy powodują wzrost wydzielania dopaminy, co wywołuje uczucie ekscytacji.
WYRÓŻNIAMY CZTERY FAZY ZAKUPOHOLIZMU (WG B. WORONOWICZA):
- Faza przewidywania – jest to moment początkowy, kiedy pojawia się myśl, aby poprawić sobie nastrój zakupami. Pojawiają się też fantazje, jak dany zakup korzystnie wpłynie na nasze życie. Myśli krążą wokół zakupów, że jest to przyjemny sposób na spędzanie czasu wolnego, czy ucieczka przed samotności, itp. Nawet, jeśli pojawi się myśl racjonalna, zdrowo rozsądkowa, szybko jest tłumiona przez usprawiedliwianie, np., że rachunki można opłacić w innym terminie, że jest to niebywała okazja, itp.
- Faza przygotowania – jest to faza narastania napięcia. Myśli o zakupie zaczynają być obsesyjne. Osoba taka zaczyna planować, co i kiedy kupi. Poziom ekscytacji staje się coraz wyższy, a myśli o zakupie coraz bardziej obsesyjne. Mogą nawet utrudniać pracę oraz codzienne funkcjonowanie. Jeśli np. zakupoholikowi brakuje pieniędzy, w tej fazie zaczyna pożyczać, naruszać oszczędności, a nawet je podkradać.
- Faza zakupów – w tej fazie euforyczne pobudzenie przysłania racjonalne myślenie, i taka osoba nabywa różne przedmioty. Często niepotrzebne, które czasami nawet nie zostaną rozpakowane. Zakupoholik nie myśli o konsekwencjach, kupuje coraz więcej i doświadcza przyjemnych doznań i ulgi.
- Faza wydatków – kiedy pobudzenie opada, pojawia się poczucie winy i wstydu. Zakupoholik doświadcza nieprzyjemnych uczuć. Z leku przed krytyką bliskich, nie pokazuje swoich zakupów, albo zaniża ich ceny. Kiedy w rodzinie dochodzi do kłótni i sprzeczek w związku z zaistniałymi sytuacjami, czuje się atakowana, niesprawiedliwie traktowana i depresyjnie wycofywać.
GDZIE SZUKAĆ POMOCY?
Strategią leczenia zakupoholizmu jest psychoterapia poznawczo-behawioralna uzależnień. Przebiega ona w formie sesji indywidualnych, oraz grupowych. Polega na stopniowej nauce pacjenta kontrolowania swoich nałogowych zachowań, oraz pracy nad przekonaniami dotyczącymi siebie, poczucia własnej wartości, które często jest zaniżone.