Zespół Korsakowa – przyczyny i leczenie

Jednym z najbardziej dramatycznych powikłań przewlekłego nadużywania alkoholu jest zespół Korsakowa, nazywany też amnezją Korsakowa. To stan, w którym człowiek traci zdolność zapamiętywania nowych informacji, a luki w pamięci wypełnia zmyślonymi historiami, często nieświadomie. Chorzy nie pamiętają, co robili przed chwilą, nie wiedzą, jaki jest dzień ani gdzie się znajdują. Dla rodziny i bliskich to często równie trudne doświadczenie jak dla samego chorego.

Czym jest zespół Korsakowa?

Zespół Korsakowa to ciężkie zaburzenie pamięci, które najczęściej rozwija się jako powikłanie długotrwałego alkoholizmu. Choroba ta polega na uszkodzeniu struktur mózgu odpowiedzialnych za pamięć, zwłaszcza tych związanych z zapamiętywaniem nowych informacji i odtwarzaniem wspomnień.

Nie jest to zwykłe „roztargnienie” ani chwilowy stan po intensywnym piciu alkoholu. Osoba z zespołem Korsakowa często nie jest w stanie przypomnieć sobie wydarzeń z ostatnich minut, godzin czy dni. Co więcej, nie potrafi też nauczyć się nowych rzeczy – wszystko, co dzieje się „tu i teraz”, natychmiast ulatuje z pamięci. Wiele osób próbuje nieświadomie uzupełniać te braki, wymyślając własne wersje wydarzeń. To zjawisko nazywa się konfabulacją i jest jednym z najbardziej charakterystycznych objawów choroby.

Zespół Korsakowa zwykle pojawia się po wcześniejszym przebytym epizodzie encefalopatii Wernickego, czyli ostrego uszkodzenia mózgu spowodowanego niedoborem witaminy B1 (tiaminy). Oba te schorzenia często występują razem – wtedy mówi się o tzw. zespole Wernickego-Korsakowa.

Jak dochodzi do rozwoju zespołu Korsakowa?

Główną przyczyną zespołu Korsakowa jest długotrwały niedobór tiaminy, czyli witaminy B1. Alkoholizm prowadzi do tego na kilka sposobów. Po pierwsze – osoby uzależnione często zaniedbują dietę i żywią się nieregularnie lub niewłaściwie, co sprzyja niedożywieniu. Po drugie – alkohol utrudnia wchłanianie tiaminy z przewodu pokarmowego oraz zaburza jej przemiany w organizmie.

Tiamina jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, szczególnie tych części mózgu, które odpowiadają za pamięć i orientację w czasie. Jej długotrwały brak powoduje uszkodzenie struktur takich jak ciała suteczkowate, hipokamp i wzgórze – obszarów kluczowych dla zapamiętywania.

U osób uzależnionych dochodzi najpierw do ostrego niedoboru tiaminy, który może wywołać encefalopatię Wernickego. Jeżeli stan ten nie zostanie w porę rozpoznany i nie wdroży się leczenia, w ciągu kilku tygodni lub miesięcy rozwija się zespół Korsakowa – stan już przewlekły i zazwyczaj nieodwracalny.

Objawy zespołu Korsakowa

Objawy zespołu Korsakowa są bardzo charakterystyczne i wyraźnie odróżniają to schorzenie od zwykłych zaburzeń pamięci związanych ze starzeniem się czy chwilowym zatruciem alkoholem. To głębokie i trwałe uszkodzenie pamięci, które znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Najbardziej typowym objawem jest amnezja następcza, czyli niemożność zapamiętania nowych informacji. Osoba z zespołem Korsakowa nie pamięta, co przed chwilą robiła, z kim rozmawiała ani gdzie się znajduje. Może zadać to samo pytanie kilkanaście razy w ciągu kilku minut, ponieważ nie rejestruje odpowiedzi w pamięci.

Często występuje również amnezja wsteczna, czyli luki w pamięci dotyczące wydarzeń sprzed rozwoju choroby. Chory nie pamięta własnej historii życia, myli fakty lub całkowicie je pomija.

Bardzo charakterystycznym objawem są konfabulacje – osoba z zespołem Korsakowa nieświadomie wymyśla zdarzenia, które nigdy nie miały miejsca, aby „wypełnić” luki w pamięci. Te zmyślone opowieści mogą brzmieć wiarygodnie, co często utrudnia rodzinie i otoczeniu zorientowanie się, że coś jest nie tak.

Pojawiają się również inne zaburzenia:

• trudności z orientacją w czasie i przestrzeni
• powtarzanie tych samych historii i pytań
• brak krytycyzmu wobec swojego stanu – chory zazwyczaj nie jest świadomy, że ma problem z pamięcią
• apatia, obojętność, brak inicjatywy
• spowolnienie psychiczne i ruchowe

W skrajnych przypadkach osoba z zespołem Korsakowa wymaga stałej opieki, ponieważ nie jest w stanie samodzielnie funkcjonować – zapomina o jedzeniu, myciu się, nie potrafi zarządzać pieniędzmi ani organizować codziennych czynności.

Diagnostyka zespołu Korsakowa

Rozpoznanie zespołu Korsakowa opiera się głównie na obserwacji charakterystycznych objawów i dokładnym wywiadzie lekarskim. Kluczowe znaczenie ma tutaj rozmowa z pacjentem oraz z jego rodziną lub opiekunami, ponieważ chory zazwyczaj nie zdaje sobie sprawy z własnych problemów z pamięcią.

Lekarz zwraca uwagę na takie symptomy jak: niemożność zapamiętywania nowych informacji, konfabulacje, luki pamięciowe dotyczące przeszłości, trudności w orientacji oraz apatię i spowolnienie.

Istotne jest również ustalenie przyczyny problemu. W przypadku zespołu Korsakowa najczęściej tłem jest długotrwałe nadużywanie alkoholu oraz niedożywienie. Diagnoza zwykle obejmuje pytania o styl życia, sposób odżywiania, historię uzależnienia i wcześniejsze objawy, np. związane z encefalopatią Wernickego (problemy z równowagą, oczopląs, dezorientacja).

Aby wykluczyć inne choroby neurologiczne, lekarze często zlecają badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny (MRI) lub tomografia komputerowa (CT). Mogą one wykazać zaniki w określonych obszarach mózgu, zwłaszcza w rejonach związanych z pamięcią. Dodatkowo wykonuje się badania neuropsychologiczne, które precyzyjnie oceniają zakres i rodzaj zaburzeń poznawczych.

Leczenie i rokowania

Leczenie zespołu Korsakowa polega głównie na zahamowaniu dalszego postępu choroby. Uszkodzenia mózgu są zazwyczaj trwałe, ale szybka reakcja może poprawić jakość życia chorego.

Najważniejsze jest podawanie witaminy B1 (tiaminy) – najpierw w zastrzykach, później w tabletkach. Równocześnie konieczne jest całkowite odstawienie alkoholu, bo dalsze picie tylko pogłębia problemy z pamięcią.

Pomocna jest także rehabilitacja neuropsychologiczna, która uczy pacjenta radzenia sobie z lukami pamięci, np. poprzez notatki, przypomnienia czy powtarzanie informacji.

Rokowania są ostrożne. W części przypadków można poprawić codzienne funkcjonowanie, ale zwykle pacjenci już do końca życia mają problemy z pamięcią i wymagają opieki.