Parasomnie – zaburzenia snu, które warto poznać

Czy zdarzyło Ci się mówić przez sen, nagle usiąść na łóżku bez świadomości, co się dzieje, albo obudzić z uczuciem przerażenia i bezwładu? A może ktoś z Twoich bliskich lunatykuje lub przeżywa intensywne koszmary? Tego typu zachowania mogą wydawać się niepokojące, a nawet groźne – w rzeczywistości często są objawem tzw. parasomnii, czyli grupy zaburzeń snu, które występują najczęściej u dzieci i osób starszych, ale mogą dotyczyć każdego z nas.

Parasomnie to zjawiska zachodzące na granicy snu i czuwania – nie do końca świadome, trudne do przewidzenia, ale zazwyczaj nieszkodliwe. Mogą jednak wpływać na jakość odpoczynku i codzienne funkcjonowanie, a w niektórych przypadkach sygnalizować głębszy problem zdrowotny. Warto wiedzieć, jak je rozpoznać, kiedy niepokoić się objawami i co robić, by spać spokojniej – nie tylko fizycznie, ale też psychicznie.

Czym są parasomnie?

Parasomnie to zaburzenia snu, które objawiają się nietypowymi, mimowolnymi zachowaniami podczas zasypiania, snu właściwego lub wybudzania się. Osoba dotknięta parasomnią może wykonywać różne czynności, takie jak mówienie, chodzenie, krzyczenie czy zgrzytanie zębami – i nie mieć żadnej świadomości tych zdarzeń. Zachowania te często wyglądają na dziwaczne lub niepokojące, ale najczęściej nie są świadomym wyborem ani efektem choroby psychicznej.

Zaburzenia te można podzielić w zależności od fazy snu, w której występują:

• Parasomnie związane z fazą NREM – pojawiają się w fazie głębokiego snu i obejmują m.in. lunatyzm, upojenie przysenne czy lęki nocne.
• Parasomnie związane z fazą REM – typowe są tu koszmary senne, porażenie przysenne i zaburzenia zachowania w fazie REM (osoba może np. odgrywać swoje sny ruchem).

Choć wiele epizodów parasomnii jest łagodnych i samoistnie przemija, powtarzające się lub nasilające objawy powinny skłonić do konsultacji ze specjalistą. Poniżej przyglądamy się najczęściej występującym typom parasomnii.

Najczęstsze rodzaje parasomnii

Lunatyzm (somnambulizm, sennowłóctwo)

To jedno z najbardziej znanych zaburzeń snu. Osoba lunatykująca potrafi wstać z łóżka, chodzić po domu, a nawet wykonywać złożone czynności – otwierać drzwi, przestawiać przedmioty, a w rzadkich przypadkach wychodzić na zewnątrz. Choć wygląda na obudzoną, w rzeczywistości znajduje się w głębokiej fazie snu i nie ma kontaktu z otoczeniem.

Nie należy lunatyka gwałtownie wybudzać – może się przestraszyć, a nawet zareagować agresywnie. Zamiast tego warto spokojnie i ostrożnie zaprowadzić go z powrotem do łóżka. Lunatyzm występuje najczęściej u dzieci i młodzieży, jednak bywa również objawem silnego stresu, deprywacji snu lub chorób neurologicznych u dorosłych.

Upojenie przysenne

To stan silnego zaburzenia świadomości tuż po nagłym wybudzeniu ze snu głębokiego. Osoba doświadczająca upojenia przysennego może być zdezorientowana, mówić niewyraźnie, wykonywać nieadekwatne ruchy, a jej reakcje są opóźnione lub irracjonalne. Dzieci często reagują w takim momencie płaczem, krzykiem, rzucaniem się po łóżku – jednak po kilku minutach wszystko wraca do normy.

Upojenie przysenne jest częstsze u dzieci poniżej piątego roku życia i rzadko wymaga leczenia. W przypadku dorosłych może pojawiać się przy zaburzeniach rytmu dobowego, niewyspaniu czy stosowaniu leków nasennych.

Lęki nocne

Choć na pierwszy rzut oka przypominają koszmary senne, lęki nocne mają inny mechanizm i przebieg. Pojawiają się zazwyczaj w pierwszej połowie nocy, w fazie NREM, kiedy osoba nagle siada na łóżku, zaczyna krzyczeć, płakać, pocić się i wygląda na przerażoną. Trudno ją wtedy uspokoić, a wszelkie próby wybudzenia często kończą się agresywną reakcją.

Osoba dotknięta lękiem nocnym nie pamięta zazwyczaj epizodu po przebudzeniu. Lęki nocne występują najczęściej u dzieci, jednak mogą też pojawiać się u dorosłych jako objaw przemęczenia, przewlekłego stresu, lęku uogólnionego czy traumy.

Koszmary senne

Koszmary to intensywne, nieprzyjemne sny, które wywołują silne emocje – lęk, smutek, złość, poczucie bezsilności. W przeciwieństwie do lęków nocnych, osoba śniąca jest w stanie przypomnieć sobie treść snu po przebudzeniu, często z dużą dokładnością. Koszmary występują zwykle w drugiej połowie nocy, w fazie REM.

Pojedyncze epizody koszmarów zdarzają się każdemu. Jeśli jednak sny o charakterze przerażającym lub traumatycznym powracają regularnie, mogą świadczyć o głębszym problemie psychicznym – np. PTSD (zespole stresu pourazowego), depresji, lękach uogólnionych. W takich przypadkach warto rozważyć psychoterapię, szczególnie poznawczo-behawioralną, a czasem także leczenie farmakologiczne.

Paraliż senny

Porażenie przysenne to stan przejściowego unieruchomienia ciała przy zachowanej świadomości – zazwyczaj występuje podczas wybudzania się ze snu. Osoba dotknięta tym zaburzeniem nie jest w stanie mówić, poruszyć się ani zareagować, choć ma pełną świadomość sytuacji. Często towarzyszy temu silny lęk, uczucie duszenia się, a nawet halucynacje słuchowe lub wzrokowe.

Paraliż senny nie jest niebezpieczny, ale może być bardzo przerażający. Zwykle trwa od kilku sekund do kilku minut i ustępuje samoistnie. Jego występowaniu sprzyjają nieregularny rytm snu, stres, przemęczenie oraz spanie na plecach. U osób doświadczających paraliżu sennych wielokrotnie warto wdrożyć higienę snu i rozważyć konsultację z neurologiem lub specjalistą od zaburzeń snu.

Bruksizm nocny (zgrzytanie zębami)

Choć nie każdemu kojarzy się z parasomniami, bruksizm nocny, czyli zgrzytanie i zaciskanie zębów podczas snu, również należy do tej grupy zaburzeń. Może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych: ścierania się szkliwa, pękania zębów, rozchwiania uzębienia, a także do bólu głowy i stawów skroniowo-żuchwowych.

Najczęściej przyczyną bruksizmu są silne napięcia emocjonalne, stres lub nieprawidłowe ustawienie zgryzu. Leczenie obejmuje noszenie specjalnych szyn relaksacyjnych, techniki redukcji stresu, a w niektórych przypadkach psychoterapię.

Jak zadbać o spokojniejszy sen?

Choć wiele parasomnii mija samoistnie lub pojawia się sporadycznie, warto wiedzieć, jak ograniczyć ryzyko ich występowania i poprawić jakość snu. Oto kilka sprawdzonych zasad:

• Zachowuj regularność – staraj się kłaść spać i wstawać o stałych porach, także w weekendy.
• Unikaj ekranów przed snem – niebieskie światło emitowane przez telefon czy laptop zaburza wydzielanie melatoniny.
• Ogranicz stres i pobudzenie wieczorem – praktykuj techniki relaksacyjne, medytację, czytanie.
• Dbaj o warunki w sypialni – przewietrz pomieszczenie, zadbaj o wygodny materac i ciszę.
• Unikaj alkoholu i ciężkich posiłków na noc – mogą zakłócać fazy snu i wywoływać nieprzyjemne objawy.

W przypadku częstych epizodów parasomnii, które zakłócają odpoczynek lub powodują lęk – nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Konsultacja z neurologiem, psychologiem lub specjalistą medycyny snu może pomóc odnaleźć przyczynę i zaproponować skuteczną formę terapii.