Czy wiara pomaga w walce z uzależnieniami?

Uzależnienie potrafi rozmontować życie na wielu poziomach naraz. To nie jest tylko kwestia ciała i silnej woli, ale też emocji, relacji, poczucia własnej wartości i tego, czy w ogóle widzi się sens w dalszej walce. Właśnie dlatego leczenie działa najlepiej wtedy, gdy obejmuje całego człowieka – jego historię, potrzeby, lęki, ale też zasoby, z których może czerpać siłę.

Dla części osób takim zasobem jest wiara lub szerzej rozumiana duchowość. Nie jako cudowny środek, który „załatwia sprawę” zamiast terapii, detoksu czy pracy nad sobą, ale jako coś, co pomaga przetrwać kryzysy, nadać znaczenie trudnym doświadczeniom i utrzymać motywację wtedy, kiedy wszystko w środku krzyczy, żeby się poddać. Jednym daje ukojenie modlitwa, innym poczucie, że nie są sami, jeszcze innym wspólnota ludzi, którzy widzą w nich kogoś więcej niż ich nałóg.

Co rozumiemy przez wiarę i duchowość?

W rozmowie o uzależnieniach słowo „wiara” może znaczyć różne rzeczy, dlatego warto je na początku doprecyzować. Dla części osób wiara to religijność związana z konkretną tradycją: modlitwa, praktyki, sakramenty, relacja z Bogiem i życie we wspólnocie. Dla innych ważniejsza jest duchowość rozumiana szerzej — jako poczucie sensu, kontakt z wartościami, przekonanie, że życie ma głębszy wymiar i że człowiek nie jest w tym wszystkim sam. Czasem ta duchowość jest religijna, czasem świecka, a czasem dopiero się rodzi w procesie zdrowienia.

W leczeniu uzależnień nie chodzi o to, żeby oceniać, jaki rodzaj wiary jest „lepszy” albo czy ktoś wierzy wystarczająco mocno. Ważne jest raczej to, czy wiara lub duchowość stają się dla danej osoby zasobem: pomagają jej przetrwać kryzysy, wzmacniają motywację, dają oparcie i sens. Dla wielu będzie to istotny element trzeźwienia, ale dla innych nie musi mieć znaczenia wcale — i to też jest w porządku. Leczenie działa wtedy, gdy jest dopasowane do człowieka, a nie do jednego, narzuconego schematu.

Dlaczego dla niektórych osób wiara realnie pomaga w trzeźwieniu?

Wiara lub duchowość nie leczy uzależnienia sama w sobie i nie zastępuje terapii. Może jednak stać się bardzo ważnym wsparciem, bo odpowiada na potrzeby, które w nałogu są szczególnie poranione. Dla wielu osób jest źródłem siły, sensu i stabilności, a także pomaga przeżyć kryzysy bez powrotu do substancji. Najczęściej działa poprzez kilka konkretnych mechanizmów:

• daje nadzieję wtedy, gdy człowiek traci wiarę w siebie i ma za sobą wiele porażek
• pomaga odnaleźć sens trzeźwienia i życia poza nałogiem, co wzmacnia codzienną motywację do zmiany
• ułatwia radzenie sobie z napięciem i trudnymi emocjami; praktyki duchowe mogą być sposobem na wyciszenie, zatrzymanie się i przetrwanie głodu
• zmniejsza wstyd i poczucie bezwartościowości, oferując perspektywę akceptacji i możliwości nowego początku
• daje poczucie, że człowiek nie jest sam, co bywa kluczowe w chwilach zwątpienia i samotności
• zapewnia wsparcie wspólnoty, które przeciwdziała izolacji i pomaga budować zdrowe relacje
• wnosi strukturę i rytm dnia, pomagając odbudować stabilność po okresie chaosu
• porządkuje wartości i cele, dzięki czemu łatwiej utrzymać kierunek w leczeniu
• sprzyja uznaniu własnej bezradności wobec nałogu i otwarciu się na pomoc innych
• może wspierać pracę nad przebaczeniem i naprawą relacji, co jest ważnym elementem zdrowienia

Kiedy wiara może nie pomagać – a nawet utrudniać zdrowienie?

To, że wiara bywa dla wielu osób wsparciem, nie znaczy, że zawsze działa w ten sam sposób i u każdego. Czasem doświadczenia religijne są obciążone lękiem, zawstydzaniem albo przekonaniem, że człowiek jest z góry gorszy i niezasługujący na pomoc. W takiej sytuacji wiara nie daje oparcia, tylko dokłada ciężaru. Zamiast budować nadzieję, wzmacnia poczucie winy i bezwartościowości, a to może prowadzić do wycofania, ukrywania problemu i rezygnacji z leczenia. Uzależnienie bardzo łatwo wykorzystuje wstyd, im więcej go w człowieku, tym trudniej mu prosić o wsparcie.

Innym ryzykiem jest podejście, w którym praktyki religijne mają zastąpić leczenie. Osoba uzależniona może zacząć wierzyć, że sama modlitwa albo powrót do religii rozwiąże problem bez konieczności terapii, pracy nad emocjami i zmianą zachowań. Wtedy wiara staje się sposobem na ominięcie trudnych tematów, a nie źródłem siły do mierzenia się z nimi. To nie tylko nie działa, ale też zwiększa ryzyko rozczarowania i poczucia porażki przy pierwszym potknięciu.

Zdarza się również, że wiara jest narzucana z zewnątrz. Bliscy, często z troski albo bezradności, próbują przekonać osobę uzależnioną do religijności, naciskają na praktyki albo moralizują. Efekt bywa odwrotny: pojawia się bunt, poczucie presji i kolejny powód do oddalenia się od ludzi. W zdrowieniu nic nie działa pod przymusem ani na skróty. Wiara pomaga wtedy, gdy jest osobistym zasobem człowieka, a nie cudzym oczekiwaniem.

Jak łączyć wiarę z profesjonalnym leczeniem uzależnień?

Jeśli wiara jest dla pacjenta ważna, warto potraktować ją jako jeden z jego zasobów, który może wspierać proces terapii. Kluczowe jest jednak to, żeby te dwa obszary nie działały obok siebie przypadkowo, tylko żeby wzajemnie się uzupełniały. W praktyce oznacza to, że pacjent może czerpać z duchowości siłę, motywację i ukojenie, a jednocześnie na terapii zajmować się konkretnymi mechanizmami uzależnienia, emocjami, relacjami i zmianą zachowań.

Dobrze prowadzone leczenie nie stawia pacjenta przed wyborem między wiarą a terapią. Raczej daje przestrzeń na to, żeby pacjent mógł mówić o tym, co dla niego ważne, również w wymiarze duchowym. Czasem wiara jest źródłem wsparcia, ale bywa też obszarem napięcia czy zranień. Jeśli pacjent wyniósł z religijnego środowiska lęk, wstyd albo poczucie odrzucenia, terapia może pomóc mu to uporządkować i odzyskać zdrowszą relację z tym, w co wierzy. Jeśli z kolei wiara jest dla niego stabilnym oparciem, terapeuta może pomóc mu ją świadomie włączać w budowanie trzeźwej codzienności.

Ważnym elementem jest też sposób, w jaki pacjent korzysta z praktyk duchowych. Mogą one wspierać jego samoregulację, pomagając zatrzymać się w kryzysie, nazwać emocje, wytrzymać napięcie. Mogą też wzmacniać proces naprawy relacji, jeśli pacjent ma poczucie, że chce i potrafi żyć zgodnie z wartościami, które wyznaje. To wszystko działa najlepiej wtedy, gdy pacjent nie używa duchowości do unikania trudnych tematów, tylko jako źródła siły do mierzenia się z nimi.

A co z osobami niewierzącymi albo poszukującymi?

Warto jasno powiedzieć, że skuteczne leczenie uzależnienia nie zależy od religijności. Wiele osób zdrowieje bez odniesień do wiary, opierając się na terapii, relacjach, pracy nad sobą i stopniowej odbudowie życia. To ważne, bo część pacjentów może mieć w sobie opór wobec tematu duchowości albo po prostu nie czuć z nim żadnej więzi. I to nie jest przeszkoda w trzeźwieniu.

Dla osób niewierzących wsparciem mogą być inne źródła sensu i oparcia, równie realne jak wiara dla kogoś innego. Czasem jest to rodzina, dzieci, relacje, które chce się odbudować. Czasem pasja, praca, twórczość, sport, kontakt z naturą albo potrzeba życia w zgodzie z własnymi wartościami. W procesie zdrowienia kluczowe jest to, żeby człowiek miał coś, co daje mu powód, by iść dalej, i miejsce, do którego chce wracać, kiedy przychodzą trudne momenty. Ten powód nie musi być religijny.

Są też osoby, które nie określają się jako wierzące, ale czują potrzebę szukania sensu i głębszego oparcia. Dla nich zdrowienie może być momentem, w którym po raz pierwszy zadają sobie pytania o znaczenie życia, o to, kim chcą być, co jest dla nich ważne, czemu chcą zaufać. Czasem te pytania prowadzą w stronę duchowości, a czasem zostają w obszarze świeckim. Najważniejsze, żeby pacjent miał prawo do własnej drogi i własnego języka opisywania tego, co mu pomaga.

Jak rozmawiać o wierze z bliską osobą uzależnioną?

Jeśli ktoś bliski jest w uzależnieniu albo w trakcie zdrowienia, temat wiary może być delikatny. Nawet gdy dla rodziny jest ważna, nie zawsze będzie tak samo ważna dla osoby uzależnionej. Dlatego najbezpieczniejszym punktem wyjścia jest ciekawość i uważność, a nie przekonywanie. Lepiej zapytać, czy wiara w czymś pomaga albo czy jest dla tej osoby w ogóle istotna, niż zakładać odpowiedź z góry.

Warto też pamiętać, że uzależnienie często zostawia po sobie sporo wstydu i poczucia winy. Jeśli rozmowa o wierze miałaby iść w stronę moralizowania, ocen czy wypominania, zwykle zamyka człowieka jeszcze bardziej. To nie znaczy, że nie wolno stawiać granic ani mówić o konsekwencjach, ale sens takiej rozmowy jest inny: ma budować kontakt i wsparcie, a nie doprowadzać do tego, że ktoś będzie się bronił albo uciekał.

Jeśli bliska osoba sama mówi, że wiara ją wspiera, dobrze to uszanować i nie podważać tego. Można dopytać, co konkretnie jej daje i jak można ją w tym mądrze wspierać na co dzień. Z kolei jeśli reaguje na ten temat niechęcią, warto to przyjąć bez walki. Czasem nie jest to odrzucenie wiary jako takiej, tylko skutek trudnych doświadczeń albo poczucia, że ktoś próbuje ją zmienić na siłę.

Znajdź swoją drogę do zdrowienia

Wiara może być w zdrowieniu ważnym oparciem, ale nie dlatego, że rozwiązuje problem za człowieka. Jej rola polega raczej na tym, że dla części osób staje się źródłem siły, sensu i wewnętrznej stabilności, które pomagają przejść przez leczenie i utrzymać trzeźwość w codziennym życiu. Dla innych ten obszar nie będzie miał znaczenia albo będzie wymagał ostrożności i uporządkowania. I jedno, i drugie jest normalne.

W terapii uzależnień najważniejsze jest to, żeby pacjent miał możliwość oprzeć się na tym, co dla niego naprawdę działa, niezależnie od tego, czy jest to wiara religijna, duchowość świecka, relacje, wartości czy cele życiowe. Zdrowienie nie ma jednej obowiązkowej ścieżki. Ma być możliwe, bezpieczne i dopasowane do człowieka.

Jeśli potrzebujesz pomocy w związku z uzależnieniem — swoim albo kogoś bliskiego — skontaktuj się z nami w Oazie. Porozmawiamy spokojnie o Twojej sytuacji i wspólnie ustalimy, jaka forma wsparcia będzie najlepsza. Nie musisz mieć gotowych odpowiedzi ani pewności, że to już ten moment. Wystarczy, że zrobisz pierwszy krok i odezwiesz się do Oazy.