Encefalopatia Wernickego – objawy i leczenie

Encefalopatia Wernickego to jedno z najgroźniejszych powikłań długotrwałego nadużywania alkoholu. Mimo że choroba ta jest dobrze opisana w literaturze medycznej, w praktyce często bywa przeoczona lub mylona z typowym „zamroczeniem alkoholowym”. To błąd, który może kosztować życie lub prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia mózgu. Szybkie rozpoznanie i leczenie mogą uratować życie lub zapobiec trwałym uszkodzeniom mózgu. Nieleczona encefalopatia Wernickego prowadzi do tzw. Zespołu Korsakowa – nieodwracalnych zaburzeń pamięci i funkcji poznawczych. Warto więc wiedzieć, jak rozpoznać pierwsze objawy i kiedy reagować.

Czym jest encefalopatia Wernickego?

Encefalopatia Wernickego to ostre uszkodzenie mózgu spowodowane ciężkim niedoborem witaminy B1, znanej również jako tiamina. Witamina ta jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i przemian energetycznych w komórkach mózgowych. Jej brak prowadzi do uszkodzenia określonych struktur mózgu, zwłaszcza tych odpowiedzialnych za pamięć, koordynację ruchową i kontrolę wzroku.

Choroba najczęściej rozwija się u osób przewlekle uzależnionych od alkoholu. Alkohol nie tylko zaburza wchłanianie tiaminy z pożywienia, ale też niszczy rezerwy tej witaminy w organizmie. Osoby pijące nadmiernie często są niedożywione, co dodatkowo pogłębia problem. Jednak encefalopatia Wernickego może wystąpić także u osób, które nie piją alkoholu, np. u pacjentów z anoreksją, po operacjach bariatrycznych, w przebiegu chorób układu pokarmowego czy przy długotrwałym niedożywieniu.

Bez szybkiej interwencji medycznej encefalopatia Wernickego prowadzi do ciężkich powikłań neurologicznych lub śmierci. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia.

Objawy encefalopatii Wernickego

Encefalopatia Wernickego objawia się w sposób nagły i często jest mylona z objawami upojenia alkoholowego, zatrucia, a nawet udaru. Dlatego rozpoznanie bywa trudne, zwłaszcza jeśli objawy nie występują w pełnym zestawie. Klasyczna postać choroby obejmuje tzw. triadę Wernickego, czyli trzy główne symptomy:

1. Zaburzenia świadomości i orientacji – pojawia się dezorientacja, problemy z koncentracją, apatia, senność, w ciężkich przypadkach może dojść do śpiączki. Chory nie rozumie, gdzie się znajduje ani co się dzieje wokół niego.
2. Zaburzenia ruchu gałek ocznych i oczopląs – charakterystyczne są trudności z poruszaniem oczami, podwójne widzenie, niekiedy całkowity paraliż ruchów gałek ocznych. Widać też drżenie lub niekontrolowane ruchy oczu (oczopląs).
3. Ataksja, czyli zaburzenia koordynacji ruchowej – chory ma trudności z utrzymaniem równowagi i poruszaniem się. Chód staje się chwiejny, niepewny, podobny do tego, jaki obserwuje się po spożyciu dużej ilości alkoholu.

W praktyce medycznej triada objawów występuje tylko u części pacjentów. Czasami pojawiają się tylko niektóre symptomy, co utrudnia postawienie diagnozy. Dlatego każdy przypadek osoby uzależnionej od alkoholu z objawami dezorientacji, oczopląsem lub trudnościami w chodzeniu powinien wzbudzić podejrzenie encefalopatii Wernickego.

Nieleczona choroba może w krótkim czasie doprowadzić do trwałych uszkodzeń mózgu, przejścia w zespół Korsakowa lub śmierci. Szybka reakcja i podanie tiaminy to jedyny sposób, aby zatrzymać postęp choroby.

Leczenie encefalopatii Wernickego

Encefalopatia Wernickego to stan nagły, który wymaga natychmiastowej interwencji. Kluczowe jest jak najszybsze podanie witaminy B1, najlepiej jeszcze zanim zostanie potwierdzona diagnoza. Leczenie zaczyna się od dużych dawek tiaminy podawanych dożylnie lub domięśniowo – w tym przypadku czas reakcji decyduje o życiu i zdrowiu pacjenta.

Podanie tiaminy jest pierwszym i najważniejszym krokiem. Brak leczenia w odpowiednim momencie prowadzi do nieodwracalnych zmian w mózgu lub śmierci. Nawet kilkunastogodzinne opóźnienie może pogorszyć rokowanie. Dlatego w praktyce medycznej obowiązuje zasada: podejrzenie encefalopatii Wernickego traktuj jak pewną diagnozę i natychmiast rozpocznij leczenie.

Poza witaminą B1 pacjentom często podaje się inne witaminy z grupy B, a także elektrolity i odpowiednie nawodnienie. Leczenie obejmuje również wsparcie żywieniowe – osoby z encefalopatią Wernickego zwykle są skrajnie niedożywione.

Konieczne jest też całkowite odstawienie alkoholu i rozpoczęcie leczenia uzależnienia. Kontynuowanie picia po przebytym epizodzie encefalopatii Wernickego drastycznie zwiększa ryzyko przejścia w zespół Korsakowa – czyli trwałe, nieodwracalne uszkodzenie pamięci i funkcji poznawczych.

Dlaczego encefalopatia Wernickego jest często pomijana w diagnostyce?

Mimo że encefalopatia Wernickego to stan zagrożenia życia, w praktyce medycznej bardzo często bywa przeoczona lub rozpoznawana zbyt późno. Dlaczego tak się dzieje?

Po pierwsze, objawy encefalopatii Wernickego są niespecyficzne i łatwo je pomylić z innymi schorzeniami. Dezorientacja, problemy z równowagą czy oczopląs mogą przypominać zwykłe upojenie alkoholowe, odstawienie alkoholu (tzw. zespół abstynencyjny), udar mózgu albo nawet początek demencji. Ponieważ osoby uzależnione od alkoholu często trafiają do szpitala w stanie ogólnego zaniedbania, ich objawy bywają bagatelizowane lub przypisywane „typowemu stanowi po alkoholu”.

Po drugie, triada klasycznych objawów – zaburzenia świadomości, ruchu gałek ocznych i koordynacji – występuje tylko u części chorych. Wiele osób ma jedynie niepełne symptomy, co utrudnia postawienie jednoznacznej diagnozy.

Po trzecie, problemem jest niska świadomość tej choroby zarówno wśród pacjentów i ich rodzin, jak i czasami wśród personelu medycznego. W sytuacjach nagłych najczęściej skupia się na leczeniu objawowym (np. uspokojeniu pacjenta, nawodnieniu), a nie na szukaniu przyczyn neurologicznych.